Poliklinikk for mage/tarmsjukdommar Ålesund

Cøliakibehandling med glutenfri kost ved Ålesund sjukehus

Rundt 1–2 prosent av det norske folket har cøliaki. Sjukdommen har blitt meir vanleg, og helsevesenet har blitt flinkare til å stille diagnosen. Cøliaki er ein autoimmun sjukdom som kjem av oversensitivitet for proteinet gluten. Glutenfri kost er den einaste behandlinga av cøliaki. Behandlinga er, når diagnosen er stilt, livsvarig.

Innleiing

Proteinet gluten finst i kveite, rug, bygg og spelt. Ved cøliaki vil inntak av gluten gjere at immunsystemet i slimhinna til tynntarmen blir aktivert, og tarmtottane blir nedbrotne. Følgene er at evna tarmen har til å ta opp næringsstoff frå kosten, blir svekka, og heile kroppen blir påverka av betennelsen.

Cøliaki er ein kronisk sjukdom. Når den blir behandla med eit glutenfritt kosthald, blir dei aller fleste heilt friske. Sjukdommen kan oppstå i alle aldrar frå småbarn til vaksne. Dei aller fleste får diagnosen i vaksen alder.

Tilvising og vurdering

Utgreiing av cøliaki skal begynne i primærhelsetenesta. Fastlegen begynner alltid med å ta ei blodprøve som blir sendt til eit immunologisk laboratorium. Det finst også hurtigtestar som blir selt på apotek. Bruk av desse er omdiskutert.

Når vi finn ei positiv blodprøve, eller det finst anna årsak til at vi mistenker cøliaki, skal legen sende tilvising til spesialist (gastroenterolog) for at det skal bli tatt gastroskopi med vevsprøver (biopsi) for undersøking av tynntarmslimhinna. For barn gjeld eigne retningslinjer for utgreiing basert berre på blodprøver. Allmennlegar skal likevel sende tilvising til barnelegane, som vil gjere ei utgreiing basert på blodprøva tatt av den tilvisande legen. Når diagnosen er stilt, tilviser vi deg for opplæring i glutenfri kost.

Det varierer mellom sjukehusa om opplæring skjer ved individuell kostrettleiing hos klinisk ernæringsfysiolog, ved kurs om glutenfri kost for nyoppdaga cøliaki, eller om du må lære deg omlegging til glutenfri kost på eiga hand.

Helsepersonell

Sjekkliste for tilvisning - Fastlege eller anna helseteneste som tilviser til utgreiing

Helsepersonell

Fastlege eller anna helseteneste som tilviser til utgreiing

Norsk Cøliakiforening (NCF, www.ncf.no) oppfordrar primærlegane i landet til å «tenke på cøliaki» ved ei rekke ulike symptom, som er vanlege ved ubehandla cøliaki

Periodevis/langvarig diaré
Kronisk forstopping samt luftoppsamlingar
Følelse av å vere oppblåst
Kronisk jern- og vitaminmangel
Vantrivsel
Påfallande trøyttleik
Uforklarlege magesmerter
Beinskjørheit
Manglande vektauke (vekttap) og dårleg høgdevekst (hos barn)
Emaljeskadar på permanente tenner

Det er svært viktig å ikkje introdusere glutenfri kost før diagnosen er stilt av spesialist. Når gluten blir fjerna frå kosten, blir tarmtottane forholdsvis raskt normalisert. Då kan det vere vanskeleg å stille diagnose.

Ved mistanke om cøliaki blir det først tatt ei blodprøve som måler IgA antistoff mot enzymet transglutaminase 2 (tTG eller TG2) i tynntarmen. Nesten alle med klart forhøgd nivå av IgA anti-TG2 har cøliaki. Ein kan ha cøliaki sjølv om blodprøva ikkje viser høgare nivå.

Etter blodprøve tar ein vevsprøve (biopsi) av tynntarmen. Legen (spesialist) fører då ein slange ein kan sjå igjennom (fiberoptisk gastroskop), forbi matrøyret og magesekken ned til tynntarmen. Derfrå hentar ein opp små bitar av slimhinna i tynntarmen. Bitane blir undersøkt i mikroskop etterpå, og ein diagnose kan bli stilt. Biopsi er ein ufarleg, rask og som oftast grei undersøking. Ein kan oppleve ubehag ved å skulle svelge «slangen», men dette kan ein dempe med bedøving.

Nærmare informasjon om diagnostisering og krav til tilvising finst i Retningsliner for diagnostisering, behandling og oppfølging av cøliaki, under informasjon til helsepersonell på www.ncf.no.

Før

Den viktigaste førebuinga før oppstart med glutenfri kost, er å ikkje starte utan at diagnosen cøliaki er stilt av gastroenterolog på ein tilfredsstillande måte.

Fastlege eller annan helseteneste som tilviser deg til spesialisthelsetenesta for diagnostisering, må understreke kor viktig det er at du ikkje prøver ut glutenfri kost på eiga hand.

Mange personar vel å ete glutenfri mat sjølv om dei ikkje har cøliaki. I slike tilfelle snakkar vi gjerne om «ikkje-cøliakisk glutensensitivitet». Nyare forsking tyder på at dette er ein variant av «irritabel tarm»-syndromet. Diagnostikk av dette er vanskeleg.

Under

Glutenfri kost betyr eit kosthald som ikkje inneheld kveite, rug og bygg, og heller ikkje variantar av desse (som spelt, durumkveite, einkorn, emmer, tritikale og kamut). Havre har protein som liknar på gluten, men i låge konsentrasjonar. Dei aller fleste med cøliaki toler havre. Men mange havreprodukt, som kjeks og kornblandingar, kan vere kontaminerte med gluten gjennom produksjonsprosessen. I Noreg anbefaler vi derfor spesialprodusert, glutenfri havre til dei med cøliaki.

Omlegging til glutenfritt kosthald skal skje med rettleiing frå klinisk ernæringsfysiolog (gruppeundervisning og/eller individuelt). Avhengig av kor lenge du har hatt udiagnostisert cøliaki, kan det ha oppstått oversensitivitetstilstandar som krev andre kostomsyn i tillegg til «berre» glutenfritt. Det kan også vere behov for tilskot av visse vitamin og mineral.

Til hjelp i overgangen til eit glutenfritt kosthald treng du informasjon om kva produkt som inneheld gluten, og kva (spesial)produkt som er glutenfrie. Gjærbakst er utfordrande å få til glutenfritt, men det har komme mange fine oppskrifter som du kan teste ut. Cøliakiforeningen har god informasjon om dette.

Utvalet av glutenfri mat i daglegvareforretning, helsekost og nettbutikkar er aukande og blir stadig betre. Det er veldig mykje du framleis kan ete og drikke, sjølv om du har glutenintoleranse. Kunnskapen hos restaurantar og kantiner er også blitt mykje betre.

Det er viktig at du ikkje legg om til glutenfritt kosthald før sikker diagnose er stilt av gastroenterolog. Med sikker diagnose har alle med cøliaki krav på grunnstønad frå NAV.

Meir informasjon om grunnstønad og om glutenfritt kosthald finst på www.ncf.no

Relevante kliniske studiar

1 klinisk studie er open for rekruttering. Saman med legen din kan du vurdere om ein klinisk studie er aktuelt for deg.

Oslo universitetssykehus
Studiemedisinen ZED1227 mot cøliaki

Etter

Behandling av cøliaki med glutenfri kost er livslang. Tynntarmsslimhinna heilar vanlegvis seg sjølv når gluten blir fjerna frå kosten. Dersom du er nøye med å ete hundre prosent glutenfritt, vil du fortsette med å vere frisk. Tilstandane «komplisert» og «refraktær» cøliaki er heldigvis sjeldne. Oslo universitetssjukehus (OUS) har spesiell kompetanse innan utgreiing av cøliaki, inkludert dei meir kompliserte tilfella som ikkje blir bra av glutenfri kost.

Etter at det er fastslått at du har cøliaki, er det viktig med oppfølging, spesielt dei to første åra. Nokre stader blir du følgt opp av spesialist, andre stader av fastlege. Barn skal ha oppfølging hos barnelege. Etter tre månader anbefaler vi oppfølging hos klinisk ernæringsfysiolog med gjennomgang av kostbehandlinga. Ved mange sjukehus blir ein tilvist til cøliakikurs ved lærings- og meistringssenteret.

Etter rundt 12 månader med kostbehandling bør det bli tatt antistoffprøver av deg. Nokre sjukehus tilbyr også rutinemessig oppfølging med gastroskopi med biopsi for å sikre at slimhinna er heila. Vi anbefaler deretter regelmessig kontroll annakvart år (vaksne).

Ved oppfølging kontrollerer vi den kliniske statusen og ernæringsstatusen din. Eventuelt tar vi blodprøver, avhengig av klinisk situasjon. Nokre kan ha låge nivå av jern, zink, vitamin D og B12, og vil då ha behov for tilskot.

Spesielle forhold hos barn

Kontrollane og oppfølginga bør skje oftare hos barn enn hos vaksne, minst ein gong i året, og helst hos barnelege. Ved oppfølging kontrollerer vi høgda, vekta og den kliniske statusen til barnet. Kosthaldet til barnet skal vere allsidig, og det bør bli tilrettelagt og følgt opp av klinisk ernæringsfysiolog.

Ver merksam

Ubehandla cøliaki betyr at ein lever med skadd tynntarmslimhinne, som er ein risikosituasjon. Det er svært viktig å følge glutenfri kost hundre prosent og livet ut om ein har fått diagnosen cøliaki.

Ifølge Norsk Cøliakiforening (www.ncf.no) er det grunn til å tru at fleire tusen personar i Noreg er udiagnostiserte med cøliaki.

Kontaktinformasjon

Informasjon om timeavtale og besøk

Har du fått innkalling til time, er blodgivar eller skal besøke nokon på sjukehuset?

Sjå våre smitteverntiltak og gjeldande rutinar

Kart og parkering

Besøksparkering på tilvist stad på sjukehusområdet, sjå kart under.

Merk at du alltid må registrere bilnummeret på parkeringsautomat eller i EasyPark-appen ved ankomst
Vi anbefaler betaling med kort framfor mynt. Då kan du velje P-tid med god margin slik at du unngår stress for å nå parkeringstida. Kjem du tilbake før utløpt tid kan du avslutte ved å sette inn kortet igjen. Du betaler då kun for brukt parkeringstid
Det er også mogleg å betale med mynt, men då må du tilbake til automaten viss du må forlenge parkeringstida. Du får heller ikkje refundert beløp om du forlater plassen tidlegare
Appen EasyPark er også eit godt betalingalternativ

Praktisk informasjon

Barn som pårørande

Barn og unge blir påverka når nokon i familen blir sjuke. Dei treng å forstå kva som skjer. Vi på sjukehuset skal bidra til at barn og ungdom blir tatt godt vare på i slike situasjonar.

Les om kva vi gjer for barn og ungdom som er pårørande

Internett/Wifi

Pasientar og besøkande kan bruke gratis trådlaust internett i deler av sjukehuset, men diverre ikkje i alle avdelingar/etasjar enno. Utbygging av dekninga pågår. Sjå etter GjestenettHMN på mobil eller datamaskin.

Passord på SMS
Når du opnar nettlesaren får du opp ei side der du kan bestille gratis passord for å logge deg på nettet. Dette passordet varer ei veke. Du blir bedt om å legge inn mobilnummeret ditt, og får då tilsendt eit passord på SMS.

Ladestasjon for el-bil

Vi har fått ladestasjonar for el-bil ved alle dei fire sjukehusa. Her finn du ladestasjonen ved ditt sjukehus:

No kan du lade el-bilen ved sjukehusa

Parfyme

Vi ber om avgrensa bruk av parfyme, då det er mange av pasientane våre som reagerer på dette.

Dette gjeld også ved poliklinisk time på sjukehuset.

Pasienthotellet

Næraste alternativ for pasientar og pårørande som treng overnatting er pasienthotellet på Åse.

Åse hotell

Preste- og samtaletenesta

Treng du nokon å snakke med?
Prestetenesta er tilgjengeleg for å lytte til deg, om du berre vil slå av ein prat eller dele ting du tenker på.

Prestetenesta si viktigaste oppgåve er samtalar med pasientar og pårørande. Dei tilbyr også undervising, rettleiing, og samtalegrupper, både for pasientar og tilsette.

Presten og diakonen er her for alle, og kan formidle kontakt med andre trussamfunn, religionar eller livssynsorganisasjonar.

Kontaktinformasjon og meir om prestetenesta

Reise og tilkomst

Pasientreiser er reiser til og frå offentleg godkjent behandling. Sjukehuset har ansvaret for pasientreiser og dekker rimelegaste reisemåte for pasienten. Meir informasjon om pasientreiser finn du på helsenorge.no

Buss

Fram Ekspress og alle andre bussar går innom busslomma ved sjukehuset i Volda og i Ålesund. Unntak: Flybussen i Ålesund stoppar berre ved busslomme oppe ved hovudvegen. I Molde og Kristiansund går ikkje Fram Ekspress til sjukehusa, men korresponderer med bybuss i begge byane.

Fly
Molde lufthavn, Årø ligg om lag 7 km frå Molde sjukehus.

Kristiansund lufthavn, Kverberget ligg om lag 8 km frå Kristiansund sjukehus.

Ørsta-Volda lufthamn, Hovden ligg om lag 8 km frå Volda sjukehus

Ålesund lufthavn, Vigra ligg om lag 23 km frå Ålesund sjukehus.

Servicetorget

Du finn oss i hovudvestibylen. Ta kontakt med oss om du treng vegskildring til avdelinga du skal besøke, om du har behov for å betale poliklinikk-timen din kontant, hjelp til å bestille drosje, eller andre serviceoppgåver.

Opningstid

07.30–15.30

Sjukehusapoteket i Ålesund

Apoteket ligg på nordsida av sjukehuset, nær inngangen til poliklinikkane.

Opningstider og kontaktinformasjon finn du på sjukehusapoteket sine sider

Spisestader

Kantina

Vi har god heimelaga mat, varme og kalde rettar, til gode prisar.

Du finn oss i 1. etasje. Velkomen!

Opningstider:

Måndag til fredag: kl 09.00 - 15.00
Helg og høgtid: stengt

Kiosk

I tillegg har vi kiosk i hovedvestibylen ved sjukehuset.